Η μουσικοχορευτική παράδοση της Καππαδοκίας (αφιέρωμα)

Οι χοροί της Καππαδοκίας και γενικότερα των Ελλήνων της Μ. Ασίας διακρίνονται για τη σεμνότητα τους.

Ειδικότερα, το σώμα, σχεδόν αλύγιστο, δείχνει σεβασμό και σεμνότητα. Παρατηρείται, επίσης, σταθερό πάτημα με όλο το πέλμα. Τα χέρια κινούνται μπροστά στο στήθος και οι κινήσεις τους δεν υπερβαίνουν το ύψος του κεφαλιού. Όταν κρατούν κάποιο αντικείμενο, ενώνουν τα τρία δάκτυλα των χεριών τους, όπως όταν κάνουμε το σταυρό μας.

Οι χοροί είναι τελετουργικοί και αισθητικοί και όχι αισθησιακοί όπως της Ανατολής. Παρουσιάζουν έντονο θρησκευτικό συναίσθημα. Είναι λοιπόν εμφανές πως η θρησκεία έχει επηρεάσει σε σημαντικό βαθμό τη χορευτική παράδοση της Καππαδοκίας.

Ο τρόπος με τον οποίο οι Καππαδόκες μπαίνουν στη σειρά, πιάνονται, χορεύουν καθώς και οι ηθικοί κανόνες που υπακούουν μας μεταφέρουν στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο, ο οποίος χαρακτηρίζεται από την απόσταση μεταξύ των δύο φίλων καθώς και τους ξεχωριστούς ρόλους που έχει το καθένα.

Στην χορευτική παράδοση της Καππαδοκίας υπάρχουν και αντικριστοί χοροί, όπου τα ζευγάρια μπορεί να είναι αμιγή ή μεικτά. Σε μερικούς από αυτούς δίνεται η δυνατότητα στους χορευτές να εκφραστούν ατομικά. Έντονη είναι και η παρουσία χορών πορείας όπου οι χορευτές πιάνονται με ιδιαίτερο τρόπο. Σ' αυτούς ο κορυφαίος είναι ο γεροντότερος ή ο πιο λεβέντης που τους καθοδηγεί στην πορεία που ακολουθούν. Ακόμη, υπάρχουν και χοροί που χορεύονται μόνο από γυναίκες με μαντίλια στα χέρια. Χαρακτηριστικά τους είναι ο αργός ρυθμός και το κύλισμα που γίνεται με το δεξί πόδι να προηγείται.

Υπάρχουν ακόμη χοροί που γίνονται κατά τη διάρκεια της διαδικασίας του γάμου που χαρακτηρίζονται ως της νύφης ή του γαμπρού. Είναι χοροί εθιμοτυπικοί και δείχνουν τον αποχαιρετισμό της νύφης από το πατρικό της σπίτι, την υποδοχή της στο σπίτι του γαμπρού και τη θέση της μέσα στο πατρικό σπίτι του γαμπρού. Τέλος, υπάρχουν οι Ζεϊμπέκικοι χοροί και οι Καρσιλαμάδες.

Τα ονόματα των χορών είναι επηρεασμένα από τα χορευτικά σχήματα, από τα αντικείμενα που κρατούσαν και χρησιμοποιούσαν στο χορό, από τον τρόπο που ήταν πιασμένοι οι χορευτές, από τον τόπο που τελούνταν και από το χρόνο. Πολλοί χοροί πήραν το όνομά τους από τον Άγιο προς τιμή του οποίου χορευόταν.

Σε ορισμένους καππαδοκικούς χορούς, δίνεται η δυνατότητα στους επαγγελματίες χορευτές και στα παιδιά να χρησιμοποιήσουν διάφορα αντικείμενα στα χέρια τους, όπως κουτάλια και μαντήλια. Το χτύπημα των κουταλιών με τα χέρια, όπως περιγράφεται στο χορό των κουταλιών, γνωστό ως Κόνιαλι, σε διάφορα ρυθμικά σχήματα και η ταυτόχρονη εκτέλεση των βημάτων του χορού, απαιτούν, λόγω των ασύμμετρων κινήσεων που γίνονται αναφορικά με τα πάνω και κάτω άκρα αλλά και των ετερόπλευρων κινήσεων των δύο ημιμορίων του σώματος(δεξιού και αριστερού), πολύ καλό συντονισμό στις κινήσεις των μελών του σώματος στο χώρο.

Τα χορευτικά τραγούδια της Καππαδοκίας, λοιπόν, διακρίνονταν σε:

* τραγώια «χόροζιού» (χορού), ήταν τα τραγούδια των μεγάλων ανοικτών εορτών, ανοικτών χώρων, που χορεύονταν κυκλικά, ήρεμα και στρωτά. Δεν συνοδεύονταν από όργανα, αλλά μόνον από φωνή ή φωνές. Οι συμμετέχοντες ήσαν ταυτόχρονα και χορευτές και τραγουδιστάδες. Οι γυναικείοι κύκλιοι χοροί ήσαν σεμνοί και αργοί. Οι ανδρικοί στρωτοί μεν, με ζωηρά πηδήματα και κτυπήματα των ποδιών στο έδαφος δε. 

* τραγώια «γάμουζιού» (γάμου), δηλ. τραγούδια του γάμου – όπως τα λέμε σε όλην την υπόλοιπη Ελλάδα – τα οποία χορεύονταν κυρίως με αντικρυστούς χορούς (καρσιλαμάδες), ζωηρούς και εύχαρεις. Συνοδεύονταν από κρουστά (κυρίως ντέφια – όταν αυτά δεν υπήρχαν κτύπαγαν ταψιά). Οι άνδρες χορευτές συνδράμουν κι αυτοί στον ρυθμό, με την παραγωγή κρουστών ήχων, με τα δάκτυλά τους ή με ανεστραμμένα ξύλινα κουτάλια ή με ζίλια ή με ποτηράκια. Οι γυναίκες χορεύτριες συνδράμουν στο θέαμα κουνώντας μανδήλια. 

Χαρακτηριστικός τέτοιος αντικρυστός χορός ο κιοτσέτς (από το Μιστι ). Άλλος γνωστός χορός του γάμου είναι «Της αυγίτσας », τραγούδι άνευ συνοδείας οργάνων. Στην αρχή είναι αργός και συνεχίζει γρήγορος καθώς τραγουδιόταν από φίλους του γαμπρού και άλλες κοπέλες για να τον καλοξυπνήσουν. Ήταν χορός των Φαράσων. 

Όπως γαμήλιος των Φαράσων ήταν και ο χορός «σεητάτα-σεητάτα». Αυτός ήταν γυναικείος και αντικρυστός. Χορευόταν μόνο από ένα ζευγάρι, και μάλιστα στο τέλος της γαμήλιας τελετής. Ήταν αργός ρυθμός, σαν πένθιμο αναφιλητό με μικρά συρτά βήματα. 

Οι σκοποί των τραγουδιών είναι συνήθως βαρείς (αργόσυρτα τραγούδια). Οι συνθέσεις βασίζονται κυρίως σε 7σύλλαβα, 8σύλλαβα και 11σύλλαβα μέτρα.

Ως προς τον μουσικό δρόμο, τα τραγούδια της Καππαδοκίας είναι κυρίως διατονικού γένους:

* α' ήχου (ουσάκ),

* έξω α' ήχου (χουσεϊνί),

* λεγέτου (σεγκιάχ) 

* πλάγιου τέταρτου (ραστ).

Συνθέτες και στιχουργοί είναι κατά βάσιν ανώνυμοι και άγνωστοι, χάνονται στα βάθη του χρόνου, όπως στα δημοτικά μας τραγούδια, κι έτσι μπορούμε να πούμε πως αυτά τα τραγούδια είναι παραδοσιακά.

Ως προς τον στίχο, υπήρχαν τα αφηγηματικά τραγούδια, που εξιστορούσαν αληθινές ιστορίες, για να μην ξεχασθούν. Τραγούδια που λειτουργούσαν δηλαδή σαν βιβλία Ιστορίας. Και αυτά ήταν γραμμένα μάλιστα σε πρώτο πρόσωπο. Ας μην ξεχνάμε πως στην Καππαδοκία γεννήθηκε το ακριτικό τραγούδι! Άλλα τραγούδια μίλαγαν για την αγάπη, την θρησκεία, τον νόστο, την ξενιτειά, την φιλία…

Οι Καππαδόκες χόρευαν, σεμνούς και ωραίους χορούς, χωρίς καταψηχές και υπονοούμενα. Οι γυναίκες όταν χόρευαν τ’ αργόσυρτα καππαδοκικά, είχαν ελαφρά κλίση της κεφαλής – ένδειξη σεβασμού.