Φεζοδερβέναγας

Παραδοσιακό Ηπειρώτικο ιστορικό τραγούδι από την περιοχή του Ανατολικού Ζαγορίου ή "Βλαχοζάγορου" όπως αποκαλείται (μιας και τα περισσότερα χωριά της περιοχής είναι Βλαχόφωνα).

Αναφέρεται στον δερβέναγα Φέζο ο οποίος σκοτώθηκε από κλέφτες στο «Τσερνέσι», χωριό κοντά στην Βωβούσα, το σημερινό Ελατοχώρι. 

Παλαιότερα το τραγούδι ήταν γνωστό και στην περιοχή του Σουλίου και της Λάκκας Σουλίου. Σύμφωνα με τον Μουσελίμη, που ερεύνησε τα τοπικά Σουλιώτικα τραγούδια, ο Φεζοδερβέναγας ήταν: "Τούρκος ντερβέναγας προς καταδίωξη των ανταρτών της Μακεδονίας. Σκοτώθηκε σε συμπλοκή από Έλληνες αντάρτες του Μακεδονικού αγώνα κοντά στη Βωβούσα. Ο καπετάν Γιώργο-Σουλιώτης (Γιώργο-Μπόρος) που είναι από την Κορύστιανη (Φροσύνη) του Κακοσουλιού κι ο οποίος έλαβε μέρος στον σκοτωμό του Φέζου, έλεγε πως στην καρδιά του βρέθηκε μικρό κόκκαλο (τσελίκι) σημάδι αφοβίας και παληκαριάς". 

Είναι κυκλικός, κυρίως γυναικείος χορός, που χορεύεται σε δύο μέρη. Η λαβή γίνεται από τις παλάμες και με τα χέρια κάτω για το πρώτο μέρος, ενώ στο δεύτερο μέρος κρατάμε τους αγκώνες λυγισμένους. Τα βήματα ακολουθούν την μελωδία κι έτσι το πρώτο μέρος είναι έξι κινήσεις επαναλαμβανόμενες επτά συνολικά φορές, ενώ το δεύτερο είναι πιο σύνθετο και σχηματιζόταν από τρία επί μέρους κινητικά μοτίβα. 

Οι στίχοι του τραγουδιού: 

Δε σ’άρεσαν τα Γιάννενα, 

Φεζοδερβε μωρέ δερβέ δερβέναγα. 

Δε σ’άρεσε κι Άρτα, και πήρες δίπλα 

Φεζο μ’ τα μωρέ τα βουνά. 

Και πήρε δίπλα τα βουνά 

Φεζοδερβέ μωρέ δερβέ δερβεναγα. 

Δίπλα τα κορφοβούνια, και στο Τσιρνέσ' 

Φεζο μ’ ξημέ μωρέ ξημέρωσες. 

Και στο Τσιρνέσ' ξημέρωσες, 

Φεζοδερβέ μωρέ δερβέ δερβέναγα. 

Στα βλάχικα κονάκια, εκεί οι κλέφτες 

Φεζο μ’ ειν’ μωρέ ειν’πολλοί.